Μεταβυζαντινά Μνημεία στη Σκόπελο
– της Ασπασίας Ντίνα
Για τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους ελάχιστες πληροφορίες έχουμε για την Σκόπελο. Μόνο ο βίος του Αγίου Ρηγίνου μας διαφωτίζει. Δεν γνωρίζουμε πότε ιδρύθηκε η χριστιανική εκκλησία της Σκοπέλου, πρέπει όμως να ήταν σημαντική και πολυάνθρωπος γιατί στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ. διαμορφώθηκε σε Επισκοπή υπό τον Ρηγίνο. Τον 6ο αιώνα αναφέρεται στο Συνέκδημο του Ιεροκλέους με το όνομα “Σκέπολα”. Την ίδια εποχή την αναφέρει και ο Στέφανος ο Βυζάντιος με το αρχαίο της όνομα “Πεπάρηθος”. Το 10ο αιώνα η νήσος ανήκε στην επαρχεία Θεσσαλίας, η οποία υπαγόταν στο θέμα Μακεδονίας. Εδώ αναφέρεται ως “Σκέπιλα”.
Κατά τον Μεσαίωνα φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκαν οι αρχαίες πόλεις Πάνορμος και Σελινούς και μόνον η αρχαία πόλη Πεπάρηθος, η οποία έλαβε το όνομα Σκόπελος, εξακολούθησε να βρίσκεται στην παλιά της θέση. Αυτά δείχνουν τα λείψανα του βυζαντινού τείχους, το οποίο αντικατέστησε το αρχαίο τείχος της πόλης. Ένα τμήμα του τείχους σώζεται στο βόρειο και υψηλότερο μέρος της πόλεως. Έχει κτιστεί επί του αρχαίου τείχους της Πεπαρήθου και έχει πολλές ενετικές προσθήκες. Ένα άλλο τμήμα του τείχους ευρίσκεται προς τα ανατολικά πλησίον του ναού του Ευαγγελισμού. Εδώ έχει γίνει χρήση αρχαίου υλικού πιθανόν από αρχαίο κτήριο.
Κατά τους βυζαντινούς χρόνους δεν έχουμε πληροφορίες για άλλες πόλεις. Φαίνεται όμως ότι εκτός της κυρίας πόλεως της νήσου υπήρχαν και άλλοι μικροί συνοικισμοί. Βυζαντινός οικισμός στη τοποθεσία Μαντάκι, απέχει 1 χιλιόμετρο από την Γλώσσα. Επίσης στη Σκάλα Γλώσσας ευρίσκονται βυζαντινά υπολείμματα. Μικρός βυζαντινός οικισμός στην περιοχή όπου βρέθηκε το αρχαίο Ασκληπιείο. Ελάχιστα βυζαντινά ίχνη στην αρχαία Σελινούντα. Λίγα ίχνη και στη θέση Στάφυλος.
Σημαντικά είναι τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά κτίσματα της νήσου. Πολυτιμότατη η δημοσίευση του καθηγητού Ανδρέου Ξυγγόπουλου για το ναό της Επισκοπής (Α.Ε. 1956, σ. 181-198). Ο σημερινός ναός είναι μονόκλιτη βασιλική του 16ου – 17ου αιώνα. Προϋπήρχε όμως βασιλική του έτους 1078 σύμφωνα με κτητορική επιγραφή. Από τα αρχιτεκτονικά λείψανα που υπάρχουν στο χώρο είναι πολύ πιθανό ο ναός του 1078 να αντικατέστησε παλαιοχριστιανική βασιλική.